डण्डिफोरको उपचार

 विशेष गरेर युवायुवतीलाई आÇनो अनुहार तथा छालामा आउने डण्डिफोरले चिन्तित तुल्याउँछ । यसबाट व्यक्तिको सौर्न्दर्यमा नै असर पुग्ने भएकाले पनि डण्डिफोर चिन्ताको कारण बन्छ ।

डण्डिफोर छालामा आउने एक प्रकारको रातो बिबिरा हो । यो युवावस्थामा प्रारम्भ हुने गर्छ । डण्डिफोर भर्खरका युवा र तन्नेरीहरूका अनुहार, छाती, ढाड र धेरै कम अवस्थामा घ्रि्रो तथा माथिल्लो पाखुराका छालामा देखा पर्दछ । डण्डिफोरको सम्बन्ध शारीरिक र मनोवैज्ञानिक परिवर्तनका साथै व्यक्तिको शारीरिक स्वरूपको विकाससँग हुन्छ । डण्डिफोरको विकास व्यक्तिको सामाजिक अवस्थाबाट हुने विरक्ती र नैराश्यतामा पनि भर पर्छ । डण्डिफोरको उपचार राम्रोसँग भएन भने नराम्ररी दाग बस्छ ।

डण्डिफोरलाई चलाउने, कोटयाउने, निर्चोने गर्दा दाग बस्नुका साथै लामो समयसम्म समस्या भइरहने भएकाले यसो गर्नुहुँदैन । तैलीय पदार्थहरूको सर्म्पर्क सकेसम्म गर्नुहुँदैन र विशेष गरी   रासायनिक पदार्थ पेट्रोलको सर्म्पर्कबाट टाढा रहनुपर्छ ।

केशको सानो थैली -हेयर फोलिकल) छालाको सबै भागमा भए तापनि हत्केला र पैतालामा हुँदैन । डण्डिफोर केशको सानो थैलीबाट छालाको तहहरूलाई छेडेर छालाको छ्रि्रबाट बाहिर निस्केको हुन्छ । छालाको सतहनजिक तेलग्रन्थि (सिविसियस ग्ल्यान्ड) हुन्छ । यसबाट तैलीय पदार्थ एकनासको दरमा खन्याउने कार्य भइरहन्छ । यो चिल्लो पदार्थ (सेवम) को काम छालालाई चिल्लो बनाएर सुक्खा हुनबाट बचाउनु हो । अनुहार, छाती, ढाडपछाडिका छालामा धेरै संख्यामा सिविसियस ग्रन्थि भएको कारणले यी भागहरूमा बढी डण्डिफोर आउने गर्छ ।

छालामा हुने यो समस्या तैलीय पदार्थ र छालाका कोषहरू छालाका छ्रि्रमा अल्भिmएर सुरु हुन्छ । कसै-कसैले डण्डिफोरलाई अंग्रेजीमा ब्ल्याक हेड, ब्लेमिसेस Þवाइट हेड, पिम्पल्स वा जिट्स भन्छन् । केही रातो दाग वा डण्डिफोर भएमा साधारण प्रकारको हो भने कडा रूपको डण्डिफोरचाहिँ मुखभरि छोपिने गरी, घ्रि्रो, छाती र ढाडमा -पछाडि भागमा) आउने गर्छ । अझ कहिलेकाहीँ ठूलो, कडा प्रकारको रातो दुख्ने गाँठाको रूपमा देखा पर्छ ।

धेरैजसो युवावस्थाका व्यक्तिहरूमा साधारण खालका डण्डिफोर हुन्छन्, जुन १९-२० वर्षउमेरबाट पार गरेपछि आफैं कम भएर जान्छ । तर धेरै युवतीहरूमा डण्डिफोर महिनावारी सुरु हुन लाग्दा हुने गर्छ ।

छालामा दर्ुइ प्रकारको डण्डिफोर देखा पर्ने गर्छ- एक ज्वलनरहित र अर्को ज्वलन सहित । ज्वलनसहितका डण्डिफोर ठूलो, गहिरिएर सुन्निने र छुँदा दुख्ने डल्लाजस्ता हुन्छन् ।

डण्डिफोर हुनमा धेरै तत्त्वहरूले भूमिका खेलेको हुन्छ । प्रारम्भिक रूपमा केशको सानो थैलीमा अस्वाभाविक रूपमा कोषहरूको विकास हुन्छ, जसले गर्दा त्यहाँ ठुटोे वा बुजो ९एगिन० जस्तो बन्छ । केशको सानो थैलीमा भएको यो बुजोले केश, छालाका कोषहरू र तैलीय पदार्थ -सेवम) को स्वाभाविक गतिमा अवरोध पुर्‍याउँछ । यसको कारण त्यो भाग बढेर जान्छ र केशको सानो थैली फुट्छ । फुटेको केशको सानो थैलीको तैलीय पदार्थ र छरिएका टुक्राटाक्री छालाभित्र पोखिन्छ र सुन्निई रातो भएर जान्छ । 

प्रोपिवनी ब्याक्टेरियम भन्ने ब्याक्टेरिया साधारणतया केशको सानो थैलीमा बस्छ र डण्डिफोर उत्पादन गर्न भूमिका खेल्छ । यो ब्याक्टेरियाले उत्पादन गर्ने पदार्थको कारणबाट छाला रातो र सुन्निने हुन्छ । यो ब्याक्टेरियाले एक प्रकारको इन्जाइम -तत्त्व) बनाउँछ । छालाको तेल ग्रन्थिको सेवम तत्त्व गालेर झिँझयाउने पदार्थ उत्पादन गरी छालामा सुन्निने -ज्वलन) अवस्था झन् खराब हुन्छ ।

केही हर्मोनले गर्दा पनि डण्डिफोर आउँछ । एड्रोजेन पुरुष हर्मोन हो, जुन पुरुष र स्त्री दुवैमा  हुन्छ तर पुरुषमा बढी हुन्छ । एड्रोजेनले छालाको सिविसियस ग्रन्थिलाई ठूलो बनाउँछ र ग्रन्थिबाट सेवम -तेल) को उत्पादन हुन्छ । यसरी बढेको सेवमले केशको सानो थैलीमा बुजो वा ठुटो बनाउँछ । यसरी बुजो बनेपछि ब्याक्टेरियाहरू आकषिर्त भएर संक्रमण हुन्छ र छालामा डण्डिफोरको समस्या भएर आउँछ । 

महिलाहरूमा हुने इस्ट्रोजेन हर्मोनले पनि उनीहरूमा डण्डिफोर हुन मद्दत गर्छ । प्रत्येक महिना हुने महिनावारीमा इस्ट्रोजेनको मात्रामा परिवर्तन हुन्छ । यसले गर्दा महिनावारी नहुँदा डण्डिफोर कम र हुँदा झन् बढ्ने गर्छ । आजकाल डण्डिफोर जीनको कारणबाट वंशमा चल्ने भनिए तापनि यसबारेमा यकिन पत्ता लागिसकेको छैन ।

डण्डिफोर भएका व्यक्तिहरूले यस्तो अवस्थामा विभिन्न कुरामा विचार पुर्‍याउने तथा सावधानी अपनाउनुपर्ने हुन्छ ।

•       डण्डिफोर भएको अवस्थामा सफा पानीले मात्र धुनर्ुपर्छ । साबुन वा अरू कुनै पदार्थहरूको प्रयोग गर्दा घोटिने वा घस्रने  गरी गर्नुहुँदैन । यसो गर्दा झन् खराब हुन सक्छ ।
•       गाईको दूधको प्रयोगबाट पनि डण्डिफोर बढ्ने गरेको पाइन्छ । त्यसकारण डण्डिफोरले सताएका बेला गाईको दूधको सेवन कम गर्नु वा नगर्नु उचित हुन्छ ।
•       डण्डिफोरलाई चलाउने, कोटयाउने, निर्चोने गर्दा दाग बस्नुका साथै लामो समयसम्म समस्या भइरहने भएकाले यसो गर्नुहुँदैन ।
•       कसै-कसैलाई पसिना बढी आउँछ । यसले पनि समस्या बढाउँछ । तर्सथ पसिना आएपछि राम्ररी पखाल्नर्ुपर्छ । तर याद गर्नुपर्ने कुरा के भने शरीर तातिएको अवस्थामा तुरुन्तै पसिना आयो भनेर नुहाउने वा पखाल्ने गर्दा चिसो लाग्ने वा रुघा लाग्ने समस्या बिस्तारै-बिस्तारै स्थापित हुन्छ ।
•  यदि केश चिल्लो छ भने धुने गर्नुपर्छ र अनुहार छोपिने गरी लामो केश पाल्नुहुँदैन ।
• चिल्लो पदार्थको बढी प्रयोग गर्नुहुँदैन
•  खेलकुद वा व्यायाम गर्दा नरम सुती कपडाको प्रयोग गर्नुपर्छ ।
•   तैलीय पदार्थहरूको सर्म्पर्क सकेसम्म गर्नुहुँदैन र विशेष गरी रासायनिक पदार्थ पेट्रोलको सर्म्पर्कबाट टाढा रहनर्ुपर्छ ।
•  घामबाट टाढा रहनु वा बच्नर्ुपर्छ ।
•   मुख्यतया छाला घस्रिने वा घोटिने कार्य जस्तै- फुटबल खेल्ने खेलाडीले प्रयोग गर्ने कुमको प्याड, भ्वाइलिन बजाउँदा कुम र चिउँडोमा हुन सक्ने घस्रण, केटीहरूले प्रयोग गर्ने ब्रा, हेयर ब्यान्ड, घाँटीमा कस्सिने स्वीटर आदि कस्सिएर रहने वस्तुहरूमा निकै विचार पुर्‍याउनर्ुपर्छ । यस्ता कस्सिएका वस्तुहरूको प्रयोगले डण्डिफोर झन् खराब भएर जान सक्छ ।
•    बढी मानसिक तनावले पनि समस्या बढाउने हुँदा तनावबाट मुक्त हुने प्रयास गर्नुपर्छ ।   कुनै-कुनै औषधिको कारण
• हरूबाट पनि समस्या बढाउने भएकाले चिकित्सकको सल्लाहविना औषधि जथाभावी प्रयोग गर्नुहुँदैन ।
•    चिल्लोयुक्त वस्तुहरू जस्तै- लिपस्टिक, कोल्ड क्रिम वा अरू पदार्थहरू प्रयोग गर्नुहुँदैन ।

डण्डिफोरजस्ता समस्याको होमियोप्याथिक उपचारले पनि निकै राम्रो फाइदा हुन्छ । तर यो समस्या निको पार्ने भनेर धेरै औषधि मिसाएर बनाइएका होमियोप्याथिक क्रिम वा मलहमहरूको प्रयोग गर्नुहुँदैन । किनभने होमियोप्याथिक सिद्धान्तअनुसार शरीरको भित्री समस्याबाट उब्जेको घाउ वा खटिरा वा बिबिराको लागि क्रिम वा मलहमहरूको प्रयोग गरिंदैन ।

डण्डिफोरले विशेष गरी सौर्न्दर्यमा असर गर्ने भएको हुँदा होमियोप्याथिक उपचार गर्दा पनि सिद्धान्तअनुसार नै गर्नुपर्ने हुन्छ । उपचारको बेला केवल एक पटकमा एउटा पदार्थबाट बनाइएको औषधि निर्देश -प्रेसक्राइब) गर्ने होमियोप्याथिक चिकित्सकसँग सल्लाह लिनु नै उत्तम र बुद्धिमानी हुन्छ । तर धेरैजसो डण्डिफोर निको पार्ने भनेर गरिएका विज्ञापन वा ग्यारेन्टीका साथ निको पार्छर्ुुनी खोलिएका पसलका पसलेको बहकाइमा नभुलीकन सम्बन्धित चिकित्सकलाई देखाएर वा सल्लाह लिएर उपचार गर्नु राम्रो हुन्छ ।